Frans Geffels, İtalya’da Francesco Geffels olarak da bilinen (25 Ağustos 1624 – 18 Şubat 1694), Flaman kökenli bir ressam, gravür sanatçısı, mimar, sahne tasarımcısı ve saray törenleri için geçici yapıların tasarımcısıydı. Antwerp’te eğitim aldıktan sonra kariyerinin büyük bir kısmını Mantua’da geçirdi. Burada, Dük’ün sanat ve inşaat işlerini yöneten “prefetto delle fabbriche” unvanını aldı. Bu görevi kapsamında Mantua Dükü’nün saray projelerini yürütmenin yanı sıra, bölgenin soylu aileleri için de çalışmalar gerçekleştirdi. Ayrıca, Liechtenstein prensleri ve Viyana’daki imparatorluk sarayı için de projeler üstlendi.
Geffels, hem tuval hem de fresk ressamı olarak portreler, tarihsel konular, askeri sahneler, mimari manzaralar ve özellikle “neşeli topluluklar” türünde eserler verdi. Ancak, en çok Mantua’daki Barok mimarinin önemli örneklerini tasarlayan isimlerden biri olarak hatırlanmaktadır.
Antwerp’te doğan Geffels, şeker rafinerisinde işçi olan bir baba ve peynir dükkânı işleten bir annenin oğluydu. 1635-1636 yıllarında Daniel Middeleer’in atölyesinde eğitim aldı. Middeleer, ressam, gravür sanatçısı ve yayıncı olarak tanınıyordu. Geffels, 1645-1646 yıllarında Antwerp’teki Aziz Luka Loncası’na usta olarak kaydoldu. 1653 itibarıyla ise Antwerp’ten ayrılmış ve yurtdışında yaşamaya başlamıştı.
1659’da, Flaman asıllı ressam ve mimar Daniel van den Dyck tarafından Mantua’ya davet edildiği düşünülmektedir. Van den Dyck, Mantua Dükü II. Carlo Gonzaga tarafından “prefetto delle fabbriche” unvanıyla görevlendirilmişti. Bu pozisyon, saray ressamlığı, mimarlık, inşaat projelerinin denetimi ve sahne tasarımı görevlerini bir araya getiriyordu. Geffels de burada saray mimarı olarak çalışmaya başladı.
1660-1661 yıllarında Geffels, Viyana’ya giderek İmparatorluk Sarayı için projeler yürüttü. 1663’te Mantua’ya döndü ve Van den Dyck’in ölümünün ardından onun yerine geçerek dükün “prefetto delle fabbriche”si oldu. 1664’te Mantua vatandaşlığına kabul edilen Geffels, saray kayıtlarında özellikle sahne ve tiyatro tasarımlarında yetkin bir sanatçı olarak tanımlandı.
Viyana Sarayı ile süregelen bağlantılar
Mantua Dükleri’ne 30 yıl boyunca hizmet eden Geffels, 1667’de Liechtenstein Prensi Karl Eusebius için Viyana’da çalıştı. Viyana sarayı ve Mantua dükleri arasındaki akrabalık bağları, sanatçının bu iki merkezde birden etkin olmasını sağladı. Dük II. Charles Gonzaga’nın kız kardeşi Eleonora Gonzaga, Kutsal Roma İmparatoru III. Ferdinand’ın eşi olarak Viyana Sarayı’nda önemli bir figürdü.
1668’de İmparator I. Leopold ile İspanya Prensesi Margaret Theresa’nın evliliği dolayısıyla sahnelenen Il pomo d’oro operası için bir kitaba katkıda bulundu. Antonio Cesti tarafından bestelenen bu opera, Viyana’daki özel olarak inşa edilmiş bir tiyatroda sahnelendi. Geffels, operanın sahne tasarımlarını içeren gravürler hazırladı. Bu tiyatro 1683’te Osmanlı kuşatması sırasında yıkıldı ve Geffels’in baskıları, yapının iç düzenine dair elimizdeki tek görsel kaynak olarak kaldı.
Sanatçı, 1683’te Viyana Kuşatması ve 1686’da Budin’in Osmanlılardan geri alınışını konu alan tablolar yaptı. Viyana’nın Kurtuluşu adlı eseri bugün Wien Museum Karlsplatz’da, Budin’in Geri Alınışı adlı tablosu ise Macar Ulusal Müzesi’nde sergilenmektedir.
Mantua Sarayı’nda törenler ve mimari çalışmalar
Geffels’in Mantua Sarayı’ndaki görevleri yalnızca mimarlık ve resimle sınırlı değildi; aynı zamanda büyük çaplı törenler için geçici dekorasyonlar ve yapılar tasarlıyordu. 1666’da, II. Charles Gonzaga’nın ölümü üzerine Basilica palatina di Santa Barbara’da düzenlenen cenaze töreninin dekorasyonunda Andrea Seghizzi ile birlikte çalıştı.
1676’da, Avusturya İmparatoriçesi Claudia Felicitas’ın ölümünün ardından, Mantua Düşesi Isabella Clara’nın isteği üzerine St. Ursula Kilisesi’nde gerçekleştirilen cenaze töreni için büyük bir anıt tasarladı. Bu anıt, dört büyük kaide üzerinde yükseliyor ve üst kısmında kabartma olarak işlenmiş imparatorluk kartalları bulunuyordu. Anıtın tasarımı, Antonio Gobio ve Geffels tarafından yayımlanan bir kitapta da yer aldı.
Geffels, saray ressamı ve mimarı olmasına rağmen, özel projelerde çalışma hakkına da sahipti. Benedetto Sordi için Sordi Sarayı’nın yeniden tasarımını üstlendi. Sarayın fresklerini kendisi yaparken, heykeltıraş Gian Battista Barberini’den cephenin ve iç mekanın heykelsi süslemelerini tamamlamasını istedi.
Son yılları ve mirası
Geffels, 1694 yılında Mantua’da hayatını kaybetti. Ölümüne kadar sarayın başmimarı olarak görevine devam etti. Kendi tasarladığı San Martino Kilisesi’ne gömüldü. Onun ardından “prefetto delle fabbriche” görevi birkaç farklı kişiye bölüştürüldü ve bir daha tek bir sanatçıya verilmedi.
Bugün Frans Geffels, özellikle Mantua’daki Barok mimarinin önemli eserlerinin tasarımcısı olarak hatırlanmaktadır. Viyana ve Mantua sarayları arasındaki sanatsal etkileşimde köprü görevi üstlenmiş ve hem resim hem de mimari alanında kalıcı izler bırakmıştır.
