Musullu, Muslucalu, Musacalu oymakların üçü de birbirinden farklıdır. Emirdağ yöresine bu üç oymaktan da yerleşmeler olmuştur.
Aşiret İskan Defteri, Maliye Defteri No:701’de Muslucalı ile ilgili şu bilgiler bulunmaktadır: 700 hane olan Musacalu cemaati kendi sakin oldukları yerlerden kalkıp ahar mahallerde perakende ve müteferrik olanlar, hala bulundukları mahallerden sakin olalı on sene mürur etmeyip ahut avarız hanesine kayıt oldukları zabitlerine eda etmeleri iskan şurutundandır. Cemaat-i mezbure yedi kabileden müekkeptir; Kabile-i Kacerli, Öşili (Evşili), Tanburacı, Çilli, Hacıfakılı, Caberli ve İncili. 1146/1733 senesinde Rakka’dan ifraz ve malikane füruhtolmağlamukataya kaydolunmuştur. Musacalu cemaati Bozulus aşiretine tabidir. 1153/1740 yılında Musacalu aşireti ahalileri Karahisar-ı Sahip Sancağının Barçınlı ilçesinde boş ve ören köylere iskan olunmaları için emir verilmiştir. Kengiri (Çankırı) Sancağına gelip gitmeleri men olunan Kengirli mutasarrıfı ve Beylerbeyine hitaben fermanyazılmıştır. Sene 1166/1752Muslucalu Nahiyesi, bugünkü Emirdağ merkezinde bir yerleşme noktasıdır. Acaba Cırgın karyesi bu merkeze mi taşınmıştır? Bu sorulara cevap vermek için henüz elimizde yeterli bilgi ve belge yoktur. Çarşı Camii 1750 yılında yapıldığına göre Musluca Nahiyesi bu tarihten önce kurulmuş olmalıdır.
1850’de Karahisar-ı Sahip sancağı yeni bir yapılanmaya gitmiş ve kazaların baplı olduğu muhaslıklar şöyle tespit edilmişti:
Karahisar-ı Sahip Muhassılığı: Merkez Afyon, Sandıklı,
Çal, Çivril, Sincanlı kazaları
Bolvadin Muhassılığı: Merkez Bolvadin, Han, Bayat, Musluca
(Emirdağ), Nevahid-i Barçınlı (Kemerkaya), Ishaklı, Karamık,
Çay, Şuhut, Karaadilli, Çölabat kazaları
Arazisi geniş bazı köylere de ilaveten iskân alınmak üzere (1891) başlarından bu senenin Mayıs onuna kadar Rumeli’nin muhtelif mıntıkalarından iskân için 229 hanede (1010) nüfus muhacir gelmiş olup, anılan boş araziden Hisar, Ömerhacı, Kalıncalar ve Yusuf Ağa Çeşmesine; 72 hanede, 385 nüfus iskanile dört mahalde yeniden köy teşkil edilmiştir: Birincisi Mamuretül Hamid İkincisi Salihler Üçüncüsü Seyfiye Dördüncüsü Burhaniye isimleriyle isimlendirilmiştir. Bunlardan başka 19 hanede 79 nüfus ile Yeni Gömü ve 14 hanede 60 nüfus ile Eski Gömü köylerine ilave olarak iskân edilmişlerdir.
Nahiyeye Bağlı Köyleri
Karaağaç, Elhan, Ağılcık, Horan, Soğukkuyu, Suvermez, Dağılgan, İkizce, Firikli, Hamza Hacılı, Pörnik, Veysel, Çiftlik, Keçili, Günkara, Yüreğil, Kolanşam, Çatallı, Tez, Dere, Balcam, Karacalar, Demircili, Türkmen, Güveççi, Çaykışla, Avdan, Bademli, Eşrefli, Davulga, Debbağlar (Tabaklar), Sığracık, Bey, Kalıncalı, Kulaklı, Gedikevi, Sarıkavak, Arslanlı, Burunarkaç, Bağlıca, Kırkpınar, Dikilikaya, Alikan. Musluca kasabası kazanın merkezidir.
Bu kasaba doğudan batıya doğru uzanan bir ovanın batı tarafında bulunan ve Adaçalı denilen bir tepenin yanında güzel suyu, temiz havasıyla meşhur Emir dağına bir buçuk saat mesafededir. Afyonkarahisar’a oniki, Eskişehir’e onsekiz ve bu yolla Bursa’ya kırksekiz saat mesafededir. Kasaba içinde 3 camii şerif, 2 medrese, 1 hamam, 2 han, 4 kahvehane, 4 fırın, 82 dükkan, 250 hane vardır.
Kasaba dahilinde “maicâri” yoktur. Kuyular vardır. Bu kuyuların suları berrak, temiz, leziz ve hazmedicidir. Hanelerin ekserisi “Tahtanidir.” Arazisi mümbit ve bereketli olup, çokça hububat ürünüalınır. Hınta’nın cinsi buralarda meşhur olduğu gibi fiyatça da çevre yörelerden farklıdır. Ürünün başlıcası buğday, arpa ve afyon olup, deve ve arabalarla Dinar istasyonuna, Eskişehir, Küplü, Bilecik taraflarına bol miktarda zahire nakledilir. Bugün “Dersaadet’ten” (İstanbul) Ankara’ya uzatılmaktaolan tren hattının Kaza’nın ticari açıdan irtibat ve bağı bulunan Eskişehir’e yakınlığı sebebiyle zahire fiyatlarının da arttığı görülmektedir. Han ve Emirdağlarında 200.000 dönüm dolayında ormanbulunduğundan çok miktarda palamut ve mazı tüccar tarafından Dinar şimendiferiyle İzmir’e; Han dağından üretilen kereste ise halk tarafından arabalarla civar yerlere sevk olunur.
Meyve ağacı yetişir ise de havanın soğuk olması sebebiyle ağaçlarda gereği gibi gelişememekte, olgunlaşamamaktadır. Şimdiye kadar halkın “Bağ” yetiştirmekle ilgisi yoksa da, bağ ürününün bilinen faydaları cihetiyle bir yıl içinde epeyce dikilmiştir. Şu bir yılı aşan zamandan beri gerek kasaba ve gerekse bazı köylerde geçtiğimiz yıla ilave olarak beş ilkokul, iki medrese tesis edilmiş ve hizmete açılmıştır. Kaza dahilinde bulunan gayet geniş meralarda çok miktardakoyun ve tiftik sürüleri beslenir. Kasaba halkı gibi köylerin sakinleri de halı, kilim, seccadeve heybe dokuyup imal ederler. Kasaba içinde her hafta pazartesi günleri pazar kurularak çok miktarda alış-veriş yapılır. Hisar, Ömer Hacı, Kalıncalar, Karayatak Camili, Batak, Akviranlar,Kuruca, Yusufağa Çeşmesi, Yarımca, Gevzele, Akviran, Toklucak, Akpâre, Basra, Ayvalı, Gölcük Çanacık, Kilise Yaylası, Günboyun namlarıyla onbeş yerde 140.000 dönüm hazineye ait boş arazi vardır. Adı geçen arazide iskân için ondört onbeş mahallede yeni köy teşkil edilmiştir.
Ahmet Urfalı
