Emirdağ kültüründe “abılalık” / Ahmet Urfalı

Türk ailesinin temel direği olan kadın, analık duygusunu yoğun olarak yaşadığı için her zaman fedakârlık simgesi olmuştur.

Kadın; güzelliktir, zarafet ve narinliktir. Bu yüzden Türkçe’nin ağızlarında kadın sözü; hoşluğun, inceliğin tam karşılığı olarak kullanılır. Çünkü tarih içinden sızıp gelen bilgiler Türk kadınının rol-model özelliklerini ortaya koyar:

Buyruklar, Han ve Hatun adına verilir. Devlet törenlerinde Hatun, Han’ın solunda oturur. Kırk yiğidin yoldaşı, kırk ince kızdır. Türk destanlarında kadın erkeğiyle beraberdir. Kadın, erkeğin güç ve ilham kaynağı kabul edilir.  

Arap gezgini olan İbn-i Batuta, Türk yurdunda kadınla ilgili gördüğü farklılığı şöyle anlatır; “Burada tuhaf bir hâle şahit oldum ki, o da Türklerin kadınlarına gösterdiği hürmetti. Burada kadınların kıymeti ve derecesi erkeklerinden daha üstündür.”

Kadın sevgidir, aşktır. Kadınların duygusal zekâ ve belleği gelişmiştir. Duygularını yoğun yaşarlar, aşkta güven ve sadakat kadın için vazgeçilmezdir. Kadınlar sabırlıdır, iffetlidir, saygılıdır, anlayışlıdır ve şefkat doludur. Sevmek, değer vermek ve paylaşmak kadın olmanın gereğidir. Kadın; annedir, eştir, sevgilidir, bacıdır, abladır, abıladır.

Abla kelimesi, Türkçe’de ilk zamanlar ‘’aba’’ olarak söylenmiştir. Sözlüklerde “aba” kelimesinin gelişim süreci şöyle gelişmiştir.

Aba “ana” [ Divan-i Lugat-it Türk (1070) ]

Aba/ebe “anne, nine” [ Ebu Hayyan, Kitabü-l İdrak (1312) ]

Aba/apa/apu/ebe “yaşlıca ve saygıdeğer kadın, bacı, büyük kızkardeş” [ TDK, Tarama Sözlüğü (1300-1900) ]

Abla “aynı anlamda” [ Ahmet Vefik Paşa, Lugat-ı Osmani (1876) ]

Türk lehçe ve şivelerinde ‘’abla’’ kelimesi şöyle geçmektedir: Azerbaycan Türkçesinde; büyük bacı, Kırgız Türkçesinde; ece, Kırım Türkçesinde; tata, dada, Tatar Türkçesinde; apa, Özbek Türkçesinde; opa…

Abla kelimesi Türkiye Türkçesinde; bir kimsenin kendinden büyük olan kız kardeşi, cice, abuş; büyük kız kardeş gibi saygı ve sevgi gösterilen kız veya kadın; erkeklerin kız veya kadınlara seslenirken söyledikleri söz olarak ifade edilmektedir. Gelin aba tamlaması da ağabeyin eşi için söylenir. Ablalık yapmak deyimi ise koruyuculuk yapmak, yardımda bulunmak anlamını taşır.

Abla kelimesi, Emirdağ ağzında “aba” biçiminde söylenir. Emirdağ ağzında kök olarak aba, abla kelimesinden gelen “abıla” sözü anlam bakımından farklı bir özelliğe sahiptir. Emirdağ ağzında abıla; hamarat, becerikli, gelenek ve göreneği iyi bilen ve uygulayan, önder kadın, abla anlamlarında kullanılmaktadır. Abıla, aynı zamanda kadınlar arasında sosyal bir görevi de yerine getirir. Anlaşmazlıklarda çözüm bulması için kendisinebaşvurulur. Düğün, dernek, ölüm törenlerinde gelenekleri uygular. Abıla, lezzetli yemek yapmasını bilir. Halk arasında söylenen biçimiyle. utanılacak bir konuk gelmesi durumunda çağrılarak yemek pişirmesi, sofra kurması istenir. Kadınlar arasındaki günleri, eğlenceleri, gezileri, toplantıları ‘’abıla’’ düzenler. Aile arası geçimsizliklerde abıla ağırlığını koyar. Abıla; töreyi iyi bilir, hikmetli konuşur. Her mahallenin, her sülalenin bir abılası vardır. Abılanınsözü üstüne söz söylenmez. Emirdağ kültürünün canlı kalmasında abılalar önemli görevler üstlenmiştir. Abılalar her nerede olurlarsa olsun, Emirdağ’a aşk derecesinde bağlıdırlar. Onlar; mekanları, uzaklıkları, ayrılıkları kurdukları gönül köprüsüyle Emirdağ’da birleştirirler.

Emirdağ abılaları sevgileri, saygılarıyla toplumumuzun temel taşları olup kültürümüzü yaşayan ve yaşatan kişilerdir.

Ahmet Urfalı