6 Kasım 2024’te, Macaristan Başbakanı Viktor Orbán, bu yıl “Türk Dünyası’nın En Yüksek Nişanı” ödülüyle onurlandırıldı. Bu büyük zirvenin perde arkasındaki dinamikleri anlamak ilginç olabilir. Kırgız Cumhuriyeti Cumhurbaşkanı Sayın Sadyr Japarov’un ev sahipliğinde, Türk Devletleri Teşkilatı’nın (TDT) On Birinci Zirvesi, 6 Kasım 2024’te Bişkek’te gerçekleşti. Bu zirve, Türk Devletleri Teşkilatı üyesi olan Türk dili konuşan ülkelerin liderlerini bir araya getirdi.
Azerbaycan Cumhurbaşkanı Sayın İlham Aliyev, Kazakistan Cumhurbaşkanı Sayın Kasım Cömert Tokayev, Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanı Sayın Recep Tayyip Erdoğan, Özbekistan Cumhurbaşkanı Sayın Şevket Mirziyoyev, Macaristan Başbakanı Sayın Viktor Orbán, Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti Cumhurbaşkanı Sayın Ersin Tatar, Türkmenistan’ın Bişkek Büyükelçisi Sayın N. Golliyev ve TDT Genel Sekreteri Sayın Büyükelçi Kubançbek Omuraliev zirveye katıldı.
Türk Devletleri Teşkilatı, Türk dili konuşan ülkeleri bir araya getiren uluslararası bir kuruluştur. 3 Ekim 2009’da Azerbaycan’da kurulan bu teşkilat, Kazakistan, Türkiye, Özbekistan, Azerbaycan ve Kırgız Cumhuriyeti olmak üzere beş üye devleti, ayrıca gözlemci statüsünde olan Macaristan, Türkmenistan ve şu anda yalnızca Türkiye tarafından tanınan Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti’ni içermektedir.
Bu ülkelerin, Macaristan hariç olmak üzere, ortak bir geçmişe, benzer kökenli dillere ve benzer dini inançlara sahip olduklarını belirtmek önemlidir. Tüm ülkeler, Macaristan dışında, Türk dilleri konuşmakta ve çoğunluğu Müslümandır. Peki, Macaristan bu teşkilatın bir parçası olarak ne yapıyor? Macaristan bir Orta Avrupa ülkesi olmasına rağmen, kökenleri Orta Asya steplerine dayanmaktadır.
Güncel araştırmalar, Macarların uzak atalarının MÖ 2. yüzyıl civarında Ural Dağları’nın kuzeyinde (günümüzde Rusya’da) yaşadıklarını göstermektedir. Buradan batıya doğru yavaşça göç etmişler, Volga bölgesinde durarak Türk dili konuşan topluluklarla temas kurmuşlardır. Tarihçiler, Macarların ve Türk dili konuşan halkların ortak bir geçmişi paylaştığını ve Hunların torunları olabileceklerini kabul etmektedir. Bu nedenle, Macaristan bazen “Hunlar Diyarı” (Hun-gary) olarak anılmaktadır.
Macarca, özellikle yabancı dillerden etkilenmemiş kelimelerde, Türk dilleriyle benzerlik göstermektedir. Örneğin, “alma” elma anlamına gelir ve “sakal” sakal anlamına gelir.
Bu nedenle, Macaristan sadece Amerika Birleşik Devletleri, özellikle Trump yönetimi altındaki ABD ile ve AB ile değil, aynı zamanda Türk dili konuşan akrabalarıyla da ilişkilerini geliştirmeye çalışmaktadır.
Türk dünyasında, Macaristan Avrupa Birliği’ne bir köprü olarak görülmektedir. Bir sonraki Türk Devletleri Teşkilatı Zirvesi’ne ev sahipliği yapacak olan Budapeşte, bu konumunu güçlendirmektedir. Ancak, geçtiğimiz yaz, 6 Temmuz 2024’te Avrupa Birliği’nin baş diplomatı Josep Borrell, Türk Devletleri Zirvesi’ne katılan Viktor Orbán’a, hâlihazırda AB Dönem Başkanlığını üstlenen Macaristan’ın yalnızca Macaristan adına temsil ettiğini, Avrupa Birliği adına temsil yetkisine sahip olmadığını hatırlatmıştır.
Avrupa Dış Eylem Servisi’nin (EEAS) resmi sayfasında şu ifadelere yer verilmektedir: “Başbakan Viktor Orbán’ın 5-6 Temmuz’da Şuşa’da gerçekleştirilen Türk Devletleri Teşkilatı Gayriresmî Zirvesi’ne katılımı, yalnızca Macaristan ve bu teşkilat arasındaki ikili ilişkiler çerçevesinde gerçekleşmiştir. Macaristan şu anda, 31 Aralık 2024’e kadar Avrupa Birliği Konseyi Dönem Başkanlığını yürüten AB Üye Devleti konumundadır. Bu, Avrupa Birliği’ni dışarıda temsil etme sorumluluğunu kapsamaz; bu sorumluluk, devlet ya da hükümet başkanı seviyesinde Avrupa Konseyi Başkanı’na ve bakanlık seviyesinde Birliğin Dış İlişkiler ve Güvenlik Politikası Yüksek Temsilcisi’ne aittir. Macaristan, Avrupa Birliği Konseyi’nden Türk Devletleri Teşkilatı ile ilişkileri geliştirme konusunda herhangi bir yetki almamıştır.”
AB, bu teşkilatla ilgili bazı konulara, özellikle Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti’nin tanınması konusuna, hafif bir karşıtlık göstermektedir.
Bu Zirve’de Viktor Orbán, Türk Dünyası’nın En Yüksek Nişanı’nı aldı. Türk Dünyası’nın En Yüksek Nişanı, Türk Devletleri Teşkilatı’nın en yüksek onur nişanıdır ve teşkilata başkanlık eden, aynı zamanda bir üye ülkenin devlet veya hükümet başkanı olan kişi tarafından verilir.
Macaristan Başbakanı, ülkesinin Türk dili konuşan diğer ülkelerle artan yakınlığını vurgulayan bir konuşma yaptı.
“Macaristan’ın Türk ülkeleriyle ticaret hacmi 5 milyar ABD dolarını aştı. Geçen yıl ilk kez, bu ülkelerden 5.000’den fazla öğrenci Macaristan’da üniversite bursu için başvuruda bulundu. Bu yıl enerji arzımızın güvenliğine hiç olmadığı kadar büyük katkı sağladınız. Biz Macarlar, Türkiye’den doğal gaz alan ilk komşu olmayan ülke olduk; Azerbaycan’dan ilk doğal gaz sevkiyatı Macaristan’a ulaştı ve Macar petrol şirketi Kazakistan’da işlettiği sahada üretime başladı.”
Sonuç olarak zirve, Türk dili konuşan ülkeler arasındaki ilişkilerin yoğunlaştırılmasına, ortak alfabenin tartışılmasına, karşılıklı değişimlerin artırılmasına, ülkeler arasında ortak anlaşmaların oluşturulmasına ve daha fazlasına olanak sağladı.
Derya Soysal, DiplomaticWorld’de Orta Asya uzman
Fotoğraf: Akorda
Bibliography
Speech by Viktor Orbán at a meeting of heads of state and government of the Organization of Turkic States. (2024, 6 novembre). Retrieved from https://abouthungary.hu/speeches-and-remarks/speech-by-viktor-orban-at-a-meeting-of-heads-of-state-and-government-of-the-organization-of-turkic-states
OTS: Statement by the High Representative on the participation of Prime Minister Orbán at the informal summit of the Organisation of Turkic States. (n.d.-b). Retrieved from https://www.eeas.europa.eu/eeas/ots-statement-high-representative-participation-prime-minister-orb%C3%A1n-informal-summit-organisation_en
