19 Kasım 2024’te Avrupa Parlamentosu’nda “Tacikistan Üst Düzey Yuvarlak Masa Toplantısı” düzenlenecek. İklim krizinden büyük endişe duyan Tacik hükümeti, Avrupa’yı iklim değişikliğine karşı mücadeleye katmak ve komşu ülkeleri de etkileyen Tacikistan’daki buzul erimesi sorununu ele almak istiyor.
Tacikistan, buzullar ve dağlar ülkesi olarak bir iklim kriziyle karşı karşıya. Son 40 yılda Tacikistan, 14.000 buzulundan 1.000’den fazlasını kaybetti; bu durum tüm Orta Asya bölgesi için zararlı sonuçlar doğuruyor. Tacikistan Hidrometeoroloji Ajansı Başkan Yardımcısı Karimjon Abduhalimov, Özbekistan’da düzenlenen 2019 Orta Asya İklim Değişikliği Konferansı’nda (CACCC-2019) bu duruma dikkat çekmişti.
Tacikistan Cumhurbaşkanı Emomali Rahmon, buzulları koruma amacıyla uluslararası bir fon oluşturulmasını ve 2025’in Uluslararası Buzullar Yılı ilan edilmesini öneriyor. 24 Eylül 2024’te Birleşmiş Milletler 79. Genel Kurulu’nda yaptığı konuşmada Cumhurbaşkanı Rahmon, güvenliği sağlamak, istikrarı korumak ve sürdürülebilir kalkınmaya ulaşmak için uluslararası toplumun güçlerini birleştirmesinin önemini vurguladı. IPCC’nin (Hükümetlerarası İklim Değişikliği Paneli) iklim değişikliğini bilimsel bir gerçek olarak kabul etmesi, bu küresel sorunun aciliyetinin farkında olan devlet başkanlarını görmek adına umut vericidir. Paralel olarak, Rahmon ülkesinin Sürdürülebilir Kalkınma Amaçları’na (SKA) olan sarsılmaz desteğini vurguladı.
Dağlık bir Orta Asya ülkesi olan Tacikistan, iklim değişikliğine karşı oldukça duyarlıdır ve küresel ısınmadan doğrudan etkilenmektedir. Araştırmalar, Tacik halkının ve hükümetinin iklim değişikliği sorunlarına yüksek düzeyde duyarlı olduğunu göstermektedir. Tacikistan, AB’nin bir ortak ülkesidir ve birçok konuda AB ile aynı çizgide yer almaktadır.
AB’nin İklim Değişikliğiyle Mücadeleye İlgisi
AB, iklim değişikliği konusunda oldukça hassastır ve gelişmekte olan ya da az gelişmiş ülkelere iklim değişikliğinin riskleriyle başa çıkma konusunda yardımcı olmayı amaçlamaktadır. AB, Tacik hükümetinin iklim değişikliğiyle mücadele çabalarına destek vermeyi hedeflemektedir. Tacikistan ayrıca toprak bozulması, su kıtlığı ve sıcaklık artışı gibi diğer çevresel sorunlarla da karşı karşıyadır.
AB’nin Tacikistan ile olan ilişkileri, ülkenin 1991’deki bağımsızlığından bu yana önemli ölçüde gelişmiştir. AB-Tacikistan ilişkilerinin temeli, 2010’dan beri yürürlükte olan Ortaklık ve İşbirliği Anlaşması’dır (PCA). 2023’ün başlarında AB ve Tacikistan, Geliştirilmiş Ortaklık ve İşbirliği Anlaşması (EPCA) üzerinde müzakerelere başladı. Bölgesel düzeyde, Tacikistan Cumhuriyeti, AB’nin Haziran 2019’da kabul ettiği Orta Asya Stratejisi çerçevesinde bir ortaktır. Bu strateji, AB’nin bölgedeki genel işbirliği hedeflerini ve önceliklerini tanımlamakta olup, Orta Asya’da dayanıklılık, refah ve bölgesel işbirliğinin teşvik edilmesine odaklanmaktadır. Dayanıklılığın teşvik edilmesi, aynı zamanda bölgenin iklim değişikliğiyle başa çıkma kapasitesini geliştirmeyi de içermektedir.
AB’nin Tacikistan ile 2021-2027 dönemindeki işbirliği, sağlık, kamu mali yönetimi, su, enerji ve tarım gibi temel alanlardaki önceki başarılar üzerine inşa edilecek olup, KOBİ’lerin güçlendirilmesine, ekonominin yeşillendirilmesine ve afet risklerinin azaltılmasına verilen desteği artıracaktır. Su, Tacikistan için özellikle kritik bir konudur. AB’nin 2021-2024 dönemi için ikili kalkınma yardımı tahsisi 91 milyon avroya ulaşmaktadır. 2021-2027 Çok Yıllı Gösterge Programı için üç öncelikli alan belirlenmiştir: Kapsayıcı Yeşil ve Dijital Ekonomi; İnsan Gelişimi; ve Doğal Kaynakların Yönetimi, Verimliliği ve Dayanıklılığı.
Pamir Dağları’nın yüksek kesimleri birçok buzulla kaplıdır; bunlar arasında kutup bölgeleri dışındaki en uzun buzul olan Fedchenko Buzulu da yer almaktadır ve uzunluğu 70 km’yi aşmakta, derinliği ise tahminen 800 metredir. Bu nedenle Tacik Pamirleri, Orta Asya için devasa bir su rezervuarı içerir ve Aral Denizi’nin kurumasında önemli bir katkı sağlayan Sir Derya ve Amu Derya nehirlerini besler.
Doğu Pamir, ortalama 4.420 metre (2.970 ila 7.130 metre arasında değişen) yüksek dağlardan oluşan yüksek, kurak bir plato ile kaplıyken, Batı Pamir yüksek ve dik vadilerden oluşur ve ortalama yüksekliği 4.060 metredir (900 ila 7.490 metre arasında değişir). Dünya Bankası’na göre, Tacikistan Orta Asya ve Avrupa’da iklim değişikliğine en hassas ülkedir ve yüksek ve alçak rakımlarda önemli sıcaklık farklılıkları yaşanmaktadır.
Tacikistan topraklarının %6’sı buzullarla kaplıdır. Pamir Dağları’nın eteklerinde yer alan ülke, “son kırk yılda, sahip olduğu 14.000 buzuldaki [dünyada 200.000’den fazla buzul vardır]” 1.000’den fazlasını kaybetmiştir, bu durum Cumhurbaşkanı tarafından dile getirilmiştir. Bu buzul erimesi, Orta Asya’daki tüm ülkeleri etkileyecektir.
Sonuç olarak, Tacikistan Dışişleri Bakanlığı ile görüşülecek iklim konuları hem Orta Asya ülkeleri hem de dünyanın geri kalanı için kilit noktalar olacaktır.
Derya Soysal, Diplomatic World Orta Asya Uzmanı
KAYNAKÇA
Engoian, A. (2022, 22 Şubat). Tacikistan buzullarının erimesi konusunda uyarıda bulundu. Courrier International. https://www.courrierinternational.com adresinden erişildi.
Philip, B. (2021, 19 Eylül). Tacikistan, Taliban’a karşı sert bir şekilde düşmanca bir tavır sergileyen bir cumhuriyet. Le Monde.fr. https://www.lemonde.fr adresinden erişildi.
Tacikistan Cumhurbaşkanının Konuşması, Tacikistan | Genel Tartışma
