Hazırlayan: Maral Rahymova, Türkmenistan’ın Belçika Büyükelçiliği İkinci Katibi, Türkmenistan’ın AB Misyonu
2025 yılında, Türkmenistan kalıcı tarafsız devlet statüsünün 30. yılını kutluyor, bu önemli dönüm noktası ülkenin öncülüğünde başlatılan Barış ve Güven Uluslararası Yılı ile örtüşüyor. Bu birbirine bağlı olaylar, ülkenin tarihindeki önemli bir bölümü işaret ederek, uluslararası diplomasi, barış ve kalkınmaya katkılarını vurguluyor. Türkmenistan’ın tarafsızlığı, 12 Aralık 1995’te Birleşmiş Milletler Genel Kurulu’nun ülkeye tarafsız statü tanıyan bir kararı oybirliğiyle kabul etmesiyle resmen tanındı. O dönemdeki 185 BM üye devletinin tamamı bu tarihi kararı destekledi.
Tarafsızlık, Türkmenistan’ın dış politikasının temel taşı haline gelerek, uluslararası angajmanlarını şekillendirdi ve ülkeyi barışa bağlı güvenilir bir ortak olarak konumlandırdı. 12 Aralık’ta ulusal bir bayram olarak kutlanmasının yanı sıra – Tarafsızlık Günü – Türkmenistan’ın tarafsızlığa olan bağlılığı uluslararası alanda da tanındı. Şubat 2017’de, Birleşmiş Milletler Genel Kurulu, Türkmenistan’ın önerisi üzerine 12 Aralık’ı Uluslararası Tarafsızlık Günü ilan eden bir kararı kabul etti. Bu kutlama, barış ve güvenliği teşvik etmede tarafsızlığın küresel önemini vurguluyor ve Türkmenistan’ın dünya sahnesinde bu ilkeleri savunmadaki rolünü yansıtıyor. Tarafsızlık, Türkmenistan’ın küresel güçler ve bölgesel komşularıyla dengeli ve uyumlu ilişkiler sürdürmesini sağladı. Egemenliğe saygı, müdahale etmeme ve diplomatik çözümleri önceliklendirme ilkelerine bağlı kalarak, Türkmenistan “herkesle eşit dostluk, hiçkimseyle düşmanlık” felsefesini başarıyla geliştirdi.”
Ekonomik olarak, tarafsızlık Türkmenistan’ı yabancı yatırımlar için istikrarlı ve çekici bir destinasyon haline getirmiştir. Yıllar içinde ülke, ekonomisini modernize etmek için uluslararası ortaklarla işbirliği yapmıştır. Dikkate değer projeler arasında Türkmenistan-Çin doğalgaz boru hattının inşası, Türkmenistan-Afganistan enerji ve ulaşım altyapı projeleri ve devam eden Türkmenistan-Afganistan-Pakistan-Hindistan (TAPI) boru hattı bulunmaktadır. Bu girişimler, ülkenin küresel enerji güvenliğinde kilit bir oyuncu olarak rolünü vurgulamaktadır. Ülkenin tarafsızlığa olan bağlılığı, güvenlik ve askeri politikaya da uzanmaktadır.
Türkmenistan’ın askeri doktrini tamamen savunma amaçlıdır ve silahlı kuvvetleri yalnızca ulusal egemenliği korumakla görevlidir. Askeri ittifaklara veya bloklara katılmayı reddetmek, Türkmenistan’ı bölgesel çatışmalardan korumuş ve dış bağlantılar olmadan savunma yeteneklerini geliştirmeye odaklanmasını sağlamıştır. Bu yaklaşım, Türkmenistan’a jeopolitik olarak karmaşık bir bölgede istikrar kazandırmıştır. Türkmenistan’ın tarafsızlığı aynı zamanda kültürel ve felsefi bir boyut taşımakta, halk arasında hoşgörü ve çatışmasızlık zihniyetini teşvik etmektedir. Bu dünya görüşü, ülkenin bölgesel barış girişimlerine aktif katılımında yansımaktadır. Türkmenistan, 1995-1996 yılları arasında Tacik iç savaşını arabuluculuk yapmada ve 1999-2000 yılları arasında Afgan krizini çözmek için BM öncülüğündeki çabalara destek vermede önemli bir rol oynamıştır. Ülkenin önleyici diplomasiye verdiği önem, 2007’den beri Aşkabat’ta bulunan BM Orta Asya Önleyici Diplomasi Bölgesel Merkezi’nin çalışmaları aracılığıyla yankılanmaya devam etmektedir. Bu Merkez’in etkili çabaları ve Türkmenistan’ın proaktif diplomasisi sayesinde, Birleşmiş Milletler Genel Kurulu 24 Ekim 2024’te Orta Asya’yı barış, güven ve işbirliği bölgesi olarak ilan eden tarihi bir kararı kabul etmiştir.
2025 yılı, Türkmenistan tarafından önerilen Barış ve Güven Uluslararası Yılı’nın kutlanmasıyla ek bir öneme sahiptir. Birleşmiş Milletler Genel Kurulu, 86 ortak sponsor devletin desteğiyle bu kutlama için kararı kabul etti. Bu girişim, diyalog ve önleyici diplomasi yoluyla barışı güçlendirmek için küresel çabaları harekete geçirmeyi amaçlamaktadır. Türkmenistan’ın bu çabadaki liderliği, yapıcı uluslararası işbirliğinin bir şampiyonu olarak imajını pekiştirmektedir. 2025 kutlamalarının bir parçası olarak, Türkmenistan barış ve tarafsızlık değerlerini teşvik etmeyi amaçlayan önemli etkinliklere ev sahipliği yapmayı planlamaktadır. Bu etkinlikler arasında Aralık 2025’te düzenlenecek Barış ve Güven Uluslararası Forumu da bulunmaktadır.
Bu faaliyetler, ülkenin üç on yıllık başarılarını ve geleceğe yönelik vizyonunu vurgulayacaktır. Ana tartışmalar, sürdürülebilir kalkınma, bölgesel işbirliği ve enerji güvenliği, iklim değişikliği ve ulusötesi tehditler gibi çağdaş zorluklara yönelik stratejilere odaklanacaktır. Türkmenistan’ın küresel enerji diplomasisine katkıları özellikle dikkat çekicidir. Son yıllarda, ülke güvenilir ve istikrarlı enerji geçişi ve bağlantısı kavramını savunmuştur. Önerileri, 2008, 2013 ve 2023 yıllarında BM kararlarının kabul edilmesine yol açmış ve onlarca üye devletin desteğini almıştır. Uluslararası finansal kurumlar tarafından desteklenen TAPI boru hattı, Türkmenistan’ın karşılıklı fayda ve bölgesel bağlantıyı teşvik etme taahhüdünü örneklemektedir.
Ayrıca, Türkmenistan’ın Kuzey-Güney ve Doğu-Batı ulaşım koridorları gibi altyapı projeleri, ülkenin ticaret ve işbirliğini kolaylaştırmadaki rolünü göstermektedir. Bu koridorlar, Orta Asya’yı küresel pazarlara bağlayarak bölgedeki ekonomik büyümeyi ve istikrarı artırmaktadır. 2025’in iki kutlaması – tarafsızlığın 30. yılı ve Barış ve Güven Uluslararası Yılı – Türkmenistan’ın barışçıl bir arada yaşama ve küresel ortaklık ilkelerine olan kalıcı bağlılığının bir kanıtıdır. Ülke, yolculuğunu yansıtırken, daha uyumlu ve müreffeh bir dünya inşa etmek için uluslararası çabalara devam etmeyi de hedeflemektedir.
