Özbek hükümeti, tarihi kenti Hive’yi 2024 yılında İslam dünyasının turizm başkenti olarak belirlemeye karar verdi. Hiva, Özbekistan’da iyi korunmuş mimarisi, zengin tarihi ve kültürel önemiyle bilinen tarihi bir şehirdir. Hiva, antik duvarları, minareleri ve eşsiz kil binalarıyla güzel bir vaha şehridir. “Gökyüzünün altındaki açık hava müzesi” olarak anılan bu şehre, ziyaret etmek isteyenler için başkent Taşkent’ten önce Urgenç’e 1,5 saatlik bir uçak yolculuğu ve ardından Hive’ye yaklaşık 45 dakikalık bir karayolu yolculuğu ile ulaşılıyor.
Hive 2500 yıldan daha eskidir. Ibraimovna (2023), “Arkeologlar Hiva’nın MÖ 6. yüzyılda zaten var olduğunu ve gerçekten de Kheyvak olarak adlandırıldığını iddia ediyorlar” diye yazıyor. Orta Asya’nın kalbinde, toprak tonlarının ve kırmızının hakim olduğu Özbekistan’daki antik Hiva şehri, ziyaretçileri bir masal dünyasında gezintiye çıkarıyor. Hiva, tarihi İpek Yolu üzerindeki en eski şehirlerden biridir. Antik Hiva, UNESCO Dünya Mirası Listesi’nde yer almaktadır.
Hive, 9-11. yüzyıllarda önemli bir din ve bilim merkezine dönüşmüştür. Örneğin, bilim insanları El-Harezmi ve El-Beruni burada çalışmıştır (Ibraimovna, 2023). İbraimovna’ya (2023) göre, “16. yüzyılda Özbek göçebe kabileleri Hive’ye geldi. Hive, 1598 yılında Hive Hanlığı’nın başkenti ilan edildi ve 17. yüzyılın ilk yarısında İslam merkezlerinden biri haline geldi. Burada birçok caminin yanı sıra İslam’ın öğrenilmesi için eğitim kurumları olan medreseler inşa edildi. XVIII-XIX. yüzyıllar da Hive’ye pek çok mimari eser kazandırmıştır”.
Medreseleri ve aynı adı taşıyan minareyi bir araya getiren İslam-Hoca külliyesi 1910 yılında inşa edilmiştir.
Islam Khoja complex, Khiva – Anur Tour Central Asia (tourstouzbekistan.com)
Hive’nin görsel ve mimari açıdan en etkileyici bölümü, tek bir yeni yapının bile bulunmadığı “İç Kale “dir. Kunya-Ar kale içinde bir kaledir. Kale, 1688 yılında Ichan-Kala’nın duvarları içinde inşa edilmeye başlanmıştır.
Kunya-ark fortress is the first palace of Khiva ruler – Central-asia.guide
Eski şehrin her sokağında, kesik koni şeklindeki minarelerle süslenmiş yapılara, iki katlı medreselere, dönemin hükümdarının yazlık ve kışlık sarayına, büyük bir camiye ve toprak tonlarında, hepsi mavi, turkuaz ve yeşil çinilerle süslenmiş çok sayıda binaya rastlamak mümkündür. Hiva’daki en çarpıcı özellik, tamamen yatay mimari tasarımıdır.
Ichan-Kala, Hiva’nın tüm önemli yerlerinin bulunduğu Hiva’daki en büyük tarihi yerlerden biridir. Yüksek bir savunma duvarı ile çevrili eski bir kaledir. Kalenin topraklarında bir devlet tarihi ve arkeolojik müze rezervi bulunmaktadır. Kalenin inşası 1598 yılında başlamıştır. Bilim adamları, Ichan-Kala’nın 5. yüzyılda burada bulunan antik tahkimata dayandığını öne sürüyorlar.
Ichan-Kala, Asia Travel — We organize tours to Central Asia for more than 25 years (centralasia-travels.com)
Şehrin mimarisi, şehrin en ikonik simgesi olan Kalta-Minor minaresinin de kanıtladığı gibi görkemlidir. Minare mavi, yeşil ve beyaz çinilerle süslenmiştir. Bugün Kalta Minor, Orta Asya’daki en güzel minarelerden biridir.
Kalta Minor, Hive’de 95 metrelik bitmemiş bir minare, kaynak: pinterest
Ayrıca ziyaret edilmesi gereken bir diğer mimari hazine de 1855 yılında inşa edilen Muhammed Emin Han Medresesi’dir. Hiva’daki en büyük medresedir ve zengin bir şekilde dekore edilmiştir.
Muhammad Amin Khan Madrasa | IRCICA (islamicarchitecturalheritage.com)
Hive şehrinin mimari zenginliği, özellikle Özbek devletinin tarihinde önemli bir yere sahip olan Hiva Hanlığı’nın görkemli tarihinden miras kalmıştır. Hiva Hanlığı’nın manevi ve kültürel yaşamının yanı sıra eğitim sistemi, ziyaret edilecek görkemli medreselerle kanıtlanmaktadır. Medreseler, 19. yüzyılda ve 20. yüzyılın başlarında Hive Hanlığı’nın dini ve eğitim yönetimi sisteminde önemli bir rol oynamıştır (Khusanov, 2022). Khusanov’a göre, “19. yüzyılın sonları ile 20. yüzyılın başlarında Hive Hanlığı topraklarında 120 medrese, 63 cami, 1.636 mescit, 200’den fazla “evliya” türbesi ve 25.500 ulema (eshon, molla, Akhun, müftü, vb.) vardı. 1909’daki verilere göre, Hanlık bünyesinde camilere bağlı olarak faaliyet gösteren ve 45 bin öğrencinin kayıtlı olduğu 1.500 okul vardı”. Şehir, cebir ve algoritmanın kurucusu olarak kabul edilen ve “0” rakamını bulan ünlü bilgin Harezmi’nin doğum yeri ve astronomi, matematik ve doğa bilimlerine yaptığı katkılarla tanınan ünlü bilim adamı El-Biruni’nin vatanı olarak özel bir öneme sahiptir (NTV.com.tr).1.
Özbekistan’ın batısındaki Harezm bölgesinin mücevheri olarak bilinen Hive’yi ziyaret edenler, bir zamanlar tüccarlar, esnaflar ve alimler tarafından geçilen sokakların iyi korunmuş tarihi dokusuna hayran kalmaktan kendilerini alamazlar. Toprak tonlarının ve kırmızının hakim olduğu bu antik kent, ülkedeki diğer şehirlere kıyasla benzersiz bir atmosfer ve farklı bir mimari yayıyor. Geçmişle iç içe geçmiş bu büyüleyici şehir, labirent gibi taş ve dar sokaklarında dolaşanları tarihin derinliklerine doğru derin bir yolculuğa çıkarıyor. Hive sadece tarihi cazibesini korumakla kalmıyor, aynı zamanda bu etkili şahsiyetlerin kültürel ve bilimsel mirasının yaşayan bir kanıtı olarak da hizmet veriyor. Şehir zamana ve modernleşmeye meydan okuyor.
Sonuç olarak, Özbek hükümetinin Hiva’yı 2024 yılında İslam dünyasının turizm başkenti olarak belirleme kararı, şehrin zengin tarihinin, iyi korunmuş mimarisinin ve kültürel öneminin uygun bir şekilde tanınmasıdır. Mirası 2500 yılı aşan Hive, tarihi İpek Yolu boyunca uzanan antik bir vaha kentidir ve önemi M.Ö. 6. yüzyıla kadar uzanan arkeolojik kanıtlarla vurgulanmaktadır. 9-11. yüzyıllarda önemli bir din ve bilim merkezine dönüşen Hiva’nın İslam-Hoca kompleksi ve ikonik Kalta-Minor minaresi gibi mimari harikaları, şehrin zamansız cazibesini gözler önüne sermektedir. Çok sayıda medrese ve caminin de kanıtladığı gibi Hive Hanlığı’ndan miras kalan tarihi zenginlik, şehrin cazibesine derin bir katman eklemektedir. Hive, kültürel ve bilimsel mirasın yaşayan bir kanıtı olarak rolünü benimserken, ziyaretçilerini labirent sokaklarında dolaşmaya davet ederek, zamana ve modernleşmenin baskılarına meydan okuyan tarihin derinliklerine büyüleyici bir yolculuk sunuyor.
Orta Asya tarihi ve coğrafyasına odaklanan tarihçi ve çevre uzmanı. Yazar, Derya Soysal Özbekistan’da.
1 Özbekistan’ın kalbindeki masalsı şehir: Hive | N-Life (ntv.com.tr)
REFERENCES
Ibraimovna, M. F. (2023). History of Khiva. JOURNAL OF ENGINEERING, MECHANICS AND MODERN ARCHITECTURE, 2(4), 8-12.
Khusanov, S. (2022). Khiva madrasahs. Asian Journal of Multidimensional Research, 11(6), 107-111.
https://tarj.in/wp-content/uploads/paper/AJMR/2022/FULL-PDF/AJMR-JUNE-2022/6.17,%20Khusanov%20S.pdf
