Türkiye 25 Ocak 1988 tarihinde Birleşmiş Milletler İşkenceyle Mücadele Sözleşmesi’ni imzaladı. Bu sözleşme, işkenceyi ve diğer insanlık dışı, aşağılayıcı veya kötü muamele veya cezayı yasaklıyor. Sözleşme, işkencenin her zaman bir suç olduğunu ve faillerin cezalandırılması gerektiğini açıkça belirtiyor.
Sözleşme imzalandıktan sonra, sözleşmeyi iç hukukuna uygun hale getirmek için gerekli yasal düzenlemeleri yaptı. Bu düzenlemeler, 1988 yılında kabul edilen 3441 sayılı İşkence ve Diğer Zalimane, Gayriinsani veya Aşağılayıcı Muamele veya Cezaya Karşı Kanun ile yapıldı. Söz konusu kanun 29 Nisan 1988 tarih ve 19799 sayılı resmi gazete yayınlandı ve o tarihte yürürlüğe girdi.
Türkiye, sözleşmeye taraf olduktan sonra, işkenceye karşı mücadelede önemli adımlar attı. Bu adımlar arasında, işkenceye karşı farkındalığı artırmak için eğitim programları ve kampanyalar düzenlenmesi, işkenceye maruz kalan mağdurların haklarının korunması için çalışmalar yapılması ve işkence vakalarının soruşturulması ve faillerinin cezalandırılması için gerekli önlemlerin alınması yer alıyor.
Literatürde kısaca İşkenceye Karşı Sözleşme üç bölümden oluşuyor:
I. Bölüm – Maddi Hükümleri
- İşkencenin tanımı. Madde 1’de bu sözleşmenin kapsamına giren işkencenin tanımı yapılacaktır. Buna göre bir suçu ortaya çıkarma veya cezalandırmak amacıyla kamu görevlileri tarafından veya onların teşviki, rızası ile işlene acı verici herhangi bir fiildir. Ancak yasal yaptırımlardan kaynaklanabilecek acı ve ıstırap işence sayılmaz.
- Devletlerin İşkenceyi Önleme Yükümlüğü. Madde 2, Taraf Devletlerin işkenceyi önlemek için gerekli yönetimsel ve yasal önlemleri almasını öngörür. Savaş durumu, olağanüstü hâl bile işkence yapılması meşru kılamaz.
- İade yasağı (Madde 3) Sanıkların işkence görmesi muhtemel olan ülkelere Taraf Devlet’ler tarafından iadelerinin yasaklanmasını öngörür.
- Beşinci madde, sorumluluk alanlarında gerçekleşen işkencenin cezalandırılması için, Taraf Devletleri sorumlu kılar.
- İlgili Devlet işkence görebilmesi kaygısıyla iade etmediği sanığı, kovuşturur ve yargılar. (Madde 7)
- Madde 8, İade anlaşmalarında, işkence suçlularının da iadesinin yer almasını düzenler.
- Taraf Devletler, işkenceyle ilgili suçların ceza davalarında, ellerindeki kanıtları ulaştırmakla yükümlüdür (Madde 9)
- Sanıklarla resmi süreçte bağlantılı olabilecek ilgili kamu görevlilerine (emniyet, sağlık personeli vb) işkencenin yapılmaması için gerekli mesleki eğtimleri vermek Taraf Devletlerin görevidir. (Madde 10)
- Madde 11, sorgulama yöntemlerini denetlemeyi;
- Madde 12, devletin sorgulama yükümlülüğünü;
- Madde 13, işkence mağdurunun yetkililere şikayet hakkını;
- Madde 14, mağdurların rehabilitasyon ve tazminat hakkını;
- Madde 15, işkence altında verile ifadelerin geçersiz olacağını;
- Madde 16, işkence noktasına varmayan diğer insanlık dışı, zalimane ve küçük düşürücü muameleler için özellikle 10,111,12,13. maddelerdeki hükümleri uygulanacağını düzenler.
II. Bölüm – Uluslararası Uygulama Hükümleri
Sözleşme’nin II. Bölüm’ü (17.-24. maddeler) Komite üyelerinin sayısını, seçilme yöntemini, görev süresini ve görev ve işlevlerini içeren maddelerden oluşur.
III. Bölüm – Son Hükümler
Anlaşmanın yürürlüğü giriş sürecindeki süreler, sözleşmede değişiklik yapılacağı zaman izlenecek yol, anlaşmazlık olduğu takdirde hangi kurumun yetkili olduğu gibi konular ele alınır.
