Fotoğraf denildiği zaman birçok insanın aklına gündelik hayatta boş zamanlarda ölümsüzleştirilen anlar gelir. 2000 yılına kadar bazı aileler için lüks olan fotoğrafın, günümüzde cep telefonlarına kadar düşmesi ve sosyal medyanın da buna alet olması sayesinde oldukça önemli bir itibar kaybettiğini söyleyebiliriz.
Fotoğrafçılığın dijital platforma geçmesi, günlük hayatımızla adeta iç içe hale gelmesi hem fotoğrafçılığın kalitesini düşürdü hem de birçok alanda kirliliğe neden olduğu konusuna da dikkat çekmek isterim. Sonuçta, bundan on beş sene önce yediğimiz yemeği anında çekip başkalarının görebileceği bir platforma göndermemiz pek mümkün değildi. Günümüzde sosyal medya bu tür içi boş görüntülere rahat bir şekilde müsade ediyor. Haliyle bu tür görüntüleri kirlilik olarak algılamamız isabet olur.
Oysa resmi olarak 1839 senesinde icat edildiği varsayılan fotoğraf, dünya tarihinde çok önemli bir çığır açmıştı aslında. Çünkü propagandalar geçmiş asırlarda sözlü bir biçimde veya heykel traşlarla, maketlelerle ya da resimlerle yapılırdı. Fakat fotoğrafın icat edilmesi ve sonraki dönemlerde gelişmesi, birçok alanda farklı propagandaların kolay bir şekilde yapılmasını sağladı. Bazen bir savaş başlatmak için, bazen bir savaşa son vermek, bazen bir diktatörü lider yapmak bazense bir diktatörü devirmek için vs…
Bazı önemli propagandalara malzeme olan fotoğrafların çoğunu birçoğumuz bir şekilde televizyon kanallarında, gazetelerde veya sosyal medyada görmüşüzdür. Bazen farkında olarak bazense olmayarak.
Propagandalarda kullanılan fotoğraflardan birisi de, 1968 yılında Vietnam Savaşı esnasında Vietnam’ın Saygon bölgesinde bir Viet Kong’lunun öldürüldüğü anı yansıtan bu karedir. Fotoğrafta, Güney Vietnam Ulusal Polis Şefi Nguyen Ngoc Loan, beylik tabancasını, elleri arkadan bağlı Nguyen Van Lem isimli Viet Kong’luyu infaz etmek üzere kafasına doğrultuyor. Fotoğrafın çekilmesinden saniyeler sonra Polis Şefi, genç Viet Kong’luyu infaz ediyor. Bu fotoğraf karesi o yıllarda o kadar çok ses getirdi ki, dünya kamuoyununun dikkatini ister istemez Vietnam’a çevirdi. Başta ABD olmak üzere dünyanın birçok yerinde Vietnam Savaşı’nın sona ermesi için protestoların başlamasını sağladı.
Üstelik, bu fotoğraf karesi, fotoğrafı çeken ABD’li savaş muhabiri Eddie Adams’a en önemli fotoğrafçılık ödülü olan Pulitzer Ödülü’nü kazandırdı. Bu fotoğraf sayesinde dünyaya ün salan Eddie Adams, daha sonra yaptığı açıklamada o anda bir infazın gerçekleşeceğini bilmediğini ve fotoğrafı tamamen tesadüfen çektiğini belirtir. Fotoğraf, Vietnam Savaşı’na karşı yürütülen propagandalarda kullanıldığı gibi daha sonraki dönemlerde de savaşlara karşı yürütülen propagandalarda da yerini aldı.
Fotoğrafa gelince, fotoğrafı gören herkes, infaz edilen ve o an kendini sıkan Viet Kong’lu Nguyen Van Lem’e üzülür. Fotoğraf karesinde yansıyan görüntü çok anlamlı ve gerçekten üzücüdür. Fotoğraf karesinde sadece acımasız infazcı, acınacak halde olan infaz edilecek vatandaş ve etrafta sahneyi izleyen askerler görünüyor. Oysa bir de bu karenin görünmeyen kısmı var. Bu kareyi gören birçok kişi belki de, bu vatandaşın kim olduğu veya neden öldürülmüş olabileceği konusunda çok fazla bilgi sahibi olmadı. İnfaz edilen Nguyen Van Lem kimdir? Necidir? Neden infaz edilmiştir? Bunlar aslında sorulması gereken önemli sorular.
İşin aslı fotoğrafta göründüğü gibi değil. Yani, o infaz edilen Nguyen Van Lem aslında zannedildiği gibi masum bir vatandaş değil. Viet Kong saflarında yer alan Nguyen Van Lem aslında bir katildir. Yakalandığı Saygon bölgesinde Tet taaruzu öncesi birçok polis memurları ile memurların ailelerini katlettiği söyleniyor. Van Lem’in yakalandığı yerde bulunan cesetlerden bazıları ise Polis Şefi Loan’ın yakınlarına ait oldukları da birçok kaynakta belirtilmiştir.
Daha sonraki yıllarda savaş karşıtı ikona dönüşen fotoğrafı hakkında Time’a konuşan Eddie Adams, “General Viet Kong’luyu öldürdü. Ben de kameramla generali öldürdüm. Fotoğraflar hala dünyadaki en güçlü silahlardır. İnsanlar onlara inanır, ama manipülasyon olmasa bile fotoğraflar yalan söyler. Onlar sadece yarı gerçeklerdir” dese de, daha sonra savaşta bir bacağını kaybettikten sonra ABD’ye yerleşen ve hayatını zor şartlarda geçiren Nguyen ve ailesinden, namlarına vermiş olduğu zarardan dolayı şahsen özür dilemiştir.
Virginia’nın Burke banliyösünde Washington DC’de, Rolling Valley Mall’da bir pizza restoranı açan Nguyen, 1991 yılında kimliği ortaya çıkınca emekli olmak zorunda kaldı. Fotoğrafçı Eddie Adams, pizza dükkanına yaptığı son ziyarette, tuvaletin duvarında Senin kim olduğunu biliyoruz, pislik şeklinde bir yazı olduğunu söylemiştir.
Adams, 1998 yılında Virginia’da kanserden hayatını kaybeden Nguyen hakkında “Adam bir kahramandı. Amerika’nın ağlaması lazım. Onun bu şekilde, kimse hakkında hiçbir şey bilmeden, gitmesinden nefret ediyorum” diyerek de methetmiştir.
Fotoğrafa son kez dönecek olursak, görüntüyü meydana getiren olayların sebeplerini yansıtmadığı için fotoğraf yanlış gibi algılansa da, önemli olan elde edilen o görüntüyle doğru propagandayı yapabilmektir.
Cafer Yıldırımer
